Piyano’nun Keşfindeki Önceki Aşamalar
Piyano, klavyeli ve telli çalgılar ailesinden gelen enstruman klavsenin gelişmişidir. Piyanonun 1711 yılında keşfine kadar, birçok aşama gerçekleşmiştir.
Klavye, piyanoda sesin çıkması için mekanizma ile temas eden tuşların bütününe verilen addır. İlkel ilk klavye eski çağın orglarında (hidrol) görülür. 15 yy’da beyaz ve siyah tuşlar olmak üzere 2 sıra dizili olan klavye 17. yy’ın başında 48, kalın seslere doğru görülen gelişme sonucunda bugünkü ev piyanolarında 88, konser piyanolarında ise 97 tuşa sahip olmuştur
Rönesansdaki aile ve değer yapılarına baktığımızda evdeki herkesin şarkı söylediği ya da bir enstruman çaldığına tanık oluruz. Evde hep birlikte müzik yapıldığı, özellikle de çocukların bir enstrumanı çalarak yetiştiği bir dönemde klavikord kullanılmıştır.
Piyanonun keşfini hazırlayan müzik aletlerinden, timpanon ve psalterion Asya kökenli olup 12.yüzyılda Avrupa’ya gelmişlerdir
Timpanon; tahta bir kutu üzerine gerilmiş tellere tahta çomaklarla vurularak çalınana bir çalgı. Santur ve çembal,timpanonun günümüzdeki birer uzantısıdır
Psalterion; tellerin üçgen biçiminde bir kutu üzerine gerildiği ve göğüse dayayarak, tellerin parmakla çekilmek suretiyle çalındığı bir çalgı idi. Klasik Türk müziği çalgılarından biri olan kanun, psalterionun gelişmiş şeklidir.
Bu iki çalgı 15. yüzyıla doğru önemli değişikliklere uğramıştır. Tellerin doğrudan el ile değil, bir mekanizma aracılığıyla titreşmesi sağlanmış, ses sayısı kadar tuş yerleştirilmiş ve bu tuşların tümüne birden klavye denilmiştir
Mekanizma ve klavyenin eklenmesiyle timpanona klavikord, psalteriona ise epinet adı verilerek iki yeni alet geliştirilmiştir. Enstruman dikdörtgen bir kasa içinde iki eşik arasında her notaya bir tel gelecek şekilde düzenlenmiştir. Telleri mızrapla çekilerek ses veren enstrumanlardan klavsen piyanonun şeklini ve gelişimini etkilemiş bir enstrumandır. 16 yy’da dikdörtgen olarak yapılan bu aletlerin boyutu 4 oktava kadar genişlemektedir.
Her nota için ayrı telleri olan klavikord 1725’de Daniel Tobias Faber tarafından yapılmıştır. J.S.Bach (1685-1750)’ın tampere ( eşit aralıklar ile düzenlenmiş) sisteme göre 12 majör ve 12 minör tonda yazdığı prelüd ve fügler büyük bir klavikord ile çalınmıştır.
Avrupa’nın kuzeyinde en iyi klavikord yapan ülkeler Almanya ve İsveç’tir. Bunların yanı sıra; İtalya Fransa, İspanya, İngiltere ve Flamanlar sayılabilir. Epinet ise klavsenin gelişmemiş halidir. Beşgen kasaya sahiptir. Görülen en eski epinet 1493 tarihlidir. Evde çalınan bu aletin İtalya’da müzik yaşamında yaygın bir yeri vardır
Piyanonun Atası Klavsen nasıl ortaya çıktı
Ama hala bir sorun vardı. Klavikord ve epinet kuvvetli ve dolgun ses çıkartamıyordu. Daha güçlü ses elde etmek amacıyla bazı değişiklikler ilave edildi ve her ses için bir yerine iki tel kullanıldı. Bu yenilik sonucu epinetin sesi oldukça dolgunlaştı ve bu alete ilgi arttı. Şeklen de büyüyerek klavsen adını aldı.
Klavsenden biraz daha az gelişmiş bir çalgı olan virginal ise, 1600’lara doğru İngiltere’de telli ve klavyeli çalgılara verilen addır. Dikdörtgen biçimindedir ve genelde genç kızlar tarafından çalınır. Teller mızrap tarafından titreşerek ses çıkarmaktadır. Bu enstruman için eserler; kilise ilahilerinin melodileri üzerine çeşitlemeler, dans havaları, şarkılar, fantaziler ve anlatımcı müzik eserleridir.
Klavsen bazı yenilikleri de beraberinde getirdi. Her ses için tel sayısı üçe çıkarıldı ve daha da güçlü ve dolgun sesler elde edildi. Ayrıca bir mekanizma kolunu çekmek suretiyle, tuşlara bağlı olan mızrabın üç tel yerine, iki tele vurması sağlanarak, kuvvetli sese alternatif olan hafif ses elde edilmiş oldu. Fakat iki elin çalıştığı sırada bu kolu kullanmak oldukça zordu. Bu güçlüğü önlemek için iki klavyeli klavsen icad edildi. Üstteki klavyenin her tuşu iki telli ve hafif sesler için, alttaki klavyenin tuşları üç telli ve kuvvetli sesleri çalmak için kullanılıyordu.
Şekil: Klavsen. Klavsen piyanonun atası olan bir enstrüman olarak bilinmekle beraber; piyano ile tek benzer yanı, iki enstrümanın da klavyeli çalgılar olmasıdır. Fakat mekanizma, ses rengi ve çalış tekniği yönünden birbiri ile pek ilgisi yoktur. Klavsen telleri bir mızrap ile çekerken, piyanonun çekiçleri tellere vurur.
Klavsen 17. yüzyıl sonlarına doğru ilgi gördü ve orkestralarda kullanılmaya başladı. Bir yüzyıl kadar yaşadıktan sonra yerini, daha gelişmiş bir alet olan piyano’ya bıraktı. Aslında klavsenin tuşlarının yeri piyanonun tam tersi idi.
