PİYANO NASIL SES VERIR, SESİN OLUŞMASI VE ÖZELLİKLERİ
Titreşim frekansını telin boyuna, birim kütlesine ve gerginliğine bağlayan bağıntı ancak ideal esnek teller için tam olarak geçerlidir.
Piyano tellerinde ise yapısından gelen bir katılık (esnek olmama) özelliği vardır.
Bu özellik, titreşen telin denge noktasına dönme hızını artırır. Yani, sanki tel daha gerginmiş gibi bir etki yapar.
Dolayısıyla, telin titreşim frekansı bağıntıdan beklenenden fazla olur. Teldeki katılığın etkisi yüksek selenlerde daha belirgindir.
Bunun sonucu olarak, selenler arasındaki tam sayı oranı bozulur. Yani, adeta, piyano telinde selenlerin değil üst seslerin oluştuğu düşünülebilir.
Her şeyleri aynı, yalnızca birinin boyu öbürünün yarısı olan iki esnek teli göz önüne alalım. Kısa telde oluşan sesin frekansının öbürününkinin tam iki katı olması beklenir. Ama teller esnek değilse (piyanodaki gibi), kısa telden çıkan ses uzundan çıkanın üst sekizlisi olmaz, sekizliden biraz daha tiz olur.
Piyanonun telleme ölçeği nedir?
Öyleyse piyanoda birbirinin sekizlisi olan tellerin boy oranı 2/1 olamaz;2/1, 06 ile 2/1, 03 arasında değişir. Bu orana piyanonun telleme ölçeği denir.
Her şeyleri aynı teller kullanılıyorsa, sekizliyi verecek telin boyunun bu telleme ölçeğine göre ayarlanması gerekir.
Kuşkusuz, tellerin gerginliklerini ve birim kütlelerini değiştirerek de frekanslar arasında ½ oranı sağlanabilir.
Piyano seslerinin niteliğini belirleyen ikinci bir etken, sesin başlayış ve bitiş (sönüş) biçimidir. Bu, her çalgıda farklıdır.
Piyanoda, tele çekicin vurmasıyla ani olarak enerji verilir. Bu, bir ses patlamasıyla sonuçlanır. Patlama çabucak söner. Ama, telin serbest titreşimiyle oluşan ve daha az şiddetli olan ses uzun süre devam eder. Yani, piyano sesi, iki ayrı sesin bileşkesi gibi düşünülebilir. Sönen hızları farklı olan bu iki ses, piyano telinin farklı iki titreşim yapmasından doğar.
Çekicin vuruşu dikey titreşime neden olur. Bir titreşimin enerjisi eşik yoluyla ses tahtasına aktarıldığı için çabucak biter ve titreşim söner.
Yatay titreşimin enerjisi ise, tel eşiğe bastırarak titreşmediği için (boyuna titreşim) ses tahtasına kolayca geçemez. Dolayısıyla ses uzayıp gider.
Piyano sesini karakterize eden etkenlerden biride, bütün üst seslerin sönme hızlarının aynı olmamasıdır.
Piyano sesine özellik sağlayan başka bir etken, bir tek perdeyi elde etmek için birlikte seslendirilen iki veya üç telin düzenlerinin birbirine tam uymayışından doğan vurulardır.
Az sayıda vuru sese bir sıcaklık katar. Bu nedenle, piyanonun sesi dinleyiciler tarafından sıcak bulunur. Sesin sıcaklığı kuşkusuz öznel bir niceliktir. Ama bunun vurularla ilgili olduğu da kuşkusuzdur.
Nitekim, birkaç keman tarafından tek sesli olarak çalınan bir melodi sıcak bulunur da, aynı melodi tek bir keman tarafından çalınınca sıcak olmadığı söylenir.
Çünkü, tek kemanda vurular oluşmaz. Ayrıca, tam ve kesin frekanslı selenlerden elektronik olarak oluşturulan sentetik seslerde , vuruların yokluğundan dolayı, sıcaklıktan yoksundur.
Piyanonun sesine özellik veren diğer bir etken, çalgının diğer kısımlarından (teller dışındaki kısımlardan) gelen seslerdir.
Özellikle, tiz seslerde, çekicin tele vurmasıyla oluşan vurma sesi çok dikkat çeker.
Pedal gürültüleri, vurulmamış olan tellerin vurulanlara uyarak titreşmeleri, vb, bir piyanonun sesini tanımamızı sağlayan ipuçlarıdır.
